बाढी आउदा ढुंगा टिप्नेको लर्को(फोटोफिचर)

धरान । ठुलो बर्षा हुन थालेपछि धरानको सर्दु खोला उर्लिएर आउछ । त्यतिबेला धरान ११ सगरमाथा वस्तीका ६६ बर्षीय चन्द्रबहादुर बिकको बेचैनी बढ्छ । बर्षा विस्तारै कम हुदै गएपछि उनी सर्दु खोलातिर दौडन्छन् । चन्द्रबहादुर बेचैन हुनु र हतारिदै दौडनु सर्दु खोलाले घर र बस्तीलाई क्षति गर्छ भन्ने चिन्ताले भने होइन । ठुलो बर्षासँगै सर्दुको बाढीले मझौला खालको ढुंगा बगाएर ल्याएको हुन्छ । उनी त तिनै ढुंगा संकलन गर्न हतारिदै खोलातिर दौडिएका हुन् । बर्खायाम लागेपछि जब जब बर्षा हुन्छ, उनी त्यसरी नै सर्दुमा जान्छन् । अनि, ज्यानले सकेसम्म किनारमा ढुंगा संकलन गर्छन् । संकलन गरेको ढुंगा एक ट्याक्टर बनाएर बिक्री गर्छन् ।

सर्दु उर्लेर आउदा मनमा ढुंगा टिप्ने लालसा बोकेर छटपटिने चन्द्रबहादुर एक्ला भने होइनन् । बर्षा कम भएपछि सर्दुमा ढुंगा टिप्नेहरुको लस्कर हुन्छ । आसपासका वस्तीबाट सयौं स्थानीयहरु बाढीले बगाएर ल्याएको ढुंगा संकलन गर्न पुग्छन् । त्यसरी ढुंगा संकलन गर्नु गैरकानुनी हो । धरानको सर्दु खोला चुरे क्षेत्रमा पर्छ । चुरे क्षेत्रमा ढुंगा, मिसगिट्टी संकलन तथा उत्खनन गर्न प्रतिबन्ध छ । असार १ गतेदेखि भदौसम्म सबै खोलाबाट ढुंगा, मिसगिट्ट िसंकलनमा रोक छ । तर, स्थानीयलाई कानुनले छेक्दैन । ढुंगा टिप्न पाइदैन भनेर स्थानीयलाई रोक्न पहल गर्ने सरकारी निकाय त्यहाँसम्म पुग्दैनन् । ‘हामीलाई त बाढी आउदा राम्रो पो हुन्छ, बाढीले ढुंगाहरु बगाएर ल्याउछ, त्यो टिप्छौं र बेच्छौ । बिक्री नभएको गिट्टी कुट्छौं’–चन्द्रबहादुरले भने ।
ठुलो पानी पर्दा सर्दुले भौतिक निर्माणमा सोलिङ गर्न मिल्ने साइजको ढुंगाहरु बगाएर ल्याएको हुन्छ । त्यही भएर ती ढुंगा चाडै बिक्री पनि भइहाल्छ । एक ट्याक्टर बराबर एक हजार दुई सयदेखि एक हजार ६ सय रुपैयासम्म ढुंगा बिक्री हुने गरेको छ । बर्षामा सर्दुले बगाउछ भन्ने पिर भन्दा पनि कतिपयलाई ढुंगा टिप्न पाइने भो भनेर खुशी हुने स्थानीय गोपाल भुजेल बताउछन् । ‘हाम्रो पेशा नै ढुंगा, गिट्टी कुटेर खाने हो । बाढीले राम्रो ढुंगाहरु बगाएर ल्याउछ, त्यसैले कति त रमाउछन्’–उनले भने । उनका अनुसार बर्षा भएर रोकिदा खोलामा ४, ५ सयको संख्यामा ढुंगा टिप्नेहरु हुन्छन् । युवा, वृद्धा, महिला र केटाकेटीहरु पनि डोको बोकेर ढुंगा संकलन गर्न जाने गरेका छन् ।

खोलाको ढुंगा टिपेर तत्काल स्थानीयलाई आर्थिकरुपमा लाभ पुग्छ । तर, त्यसले खोला गहिरिने, दायाँ बाया कटान गरेर क्षति पु¥याउने जस्ता जोखिम बढ्छ । ‘ढुंगा ननिकाल्ने हो भने बाढीले वालुवा, गिट्टी बगाएर लैजादैन र जथाभावी कटान गर्ने जोखिम पनि हुदैन । बर्षेनी तारजाली लगाइरहनुपर्ने बाध्यता पनि हुदैन’–किरातेश्वर कृर्षि सहकारी संस्थाका अध्यक्ष एवं पुर्व गोर्खा लाहुरे पुन्याबहादुर राई भन्छन्–‘ढुंगा टिप्न रोक्नको लागि सम्बन्धित निकायहरुले चासो दिएको देखिदैन ।’