धरानमा आज भुकम्प चेतना दिवस: बर्षेनी आधा घरमा मात्रै संहिताको पुर्णपालना

धरान । २०४५ भदौ ५ गते उदयपुर जिल्ला केन्द्रविन्दु भएर गएको ६.८ रेक्टर स्केलको भुकम्पले धरानमा ठुलो जनधनको क्षति गर्यो । उक्त भुकम्पबाट पाठ सिक्दै धरानले ०६४ सालदेखि राष्ट्रिय भवन निर्माण संहिता पुर्णरुपमा लागु गर्यो । त्यतिबेला उपत्यकामा काठमाण्डौं र ललितपुरपछि संहिता लागु गर्ने धरान तेस्रो नगर थियो । उपत्यकाबाहिर भने पहिलो नगरपालिका बन्यो ।
त्यसयता नगरपालिकाले निर्माणकर्मी र व्यावसायीहरुलाई भवन निर्माण संहिता र भुकम्प प्रतिरोधी घरबारे विभिन्न गोष्ठी, कार्याशालाहरु आयोजना गरिरहेको छ भने एक दशकदेखि भदौ ५ लाई धरान उपमहानगरले भुकम्प चेतना दिवसकोरुपमा मनाउदै आएको छ । भवन निर्माण संहिता लागु गरेको धरानमा ८ बर्ष बितिसक्यो । तरपनि, धरानमा घर बनाउदा अझै पुर्णरुपमा संहिता पालना भएको छैन । धरान उपमहानगरपालिका कार्यालयका अनुसार ०६४ यता निर्माण भएका घरहरुमध्ये करिब ५० प्रतिशले मात्रै पुर्णरुपमा संहितालाई पालना गरेको छ ।
उपमहानगरको शहरी विकाश शाखाका अनुसार बर्षेनी करिब ७ सय हाराहारीमा घरनक्सा पासको निवेदन पर्छन् । तीमध्ये ४५ देखि ५५ प्रतिशतले मात्रै पुर्णरुपमा पालना गरेको छ भने ३० देखि ३५ प्रतिशत घरले संहिता आंशिकमात्र पालना गरेको छ । शाखाका प्रमुख एवं इञ्जिनियर सुरज श्रेष्ठका अनुसार गत आर्थिक बर्ष ०७१÷०७२ मा नक्सा पासको लागि कुल ८ सय घरको निवेदन परेको थियो । ती मध्ये ४ सय अर्थात ५० प्रतिशत घरले मात्रै भवन निर्माण संहिता पुर्ण पालना गरी बनेको छ । निवेदन परेको मध्ये २ सय ५० अर्थात ३१.२५ प्रतिशत घर आंशिकरुपमा मात्रै संहिता पालना गरेर बनाइएको छ भने एक सय ५० अर्थात १८.७५ प्रतिशत घर भवन निर्माण संहिता पालना नगरी नै बनाइएको छ ।

‘भवन निर्माण संहितालाई पुर्णरुपमा पालना गराउनु हाम्रो लागि ठुलो चुनौती छ । पर्याप्त जनशक्ति अभावले प्रभावकारी अनुगमन नहुनु र संहिता उल्लंघन गर्ने ठेकेदारलाई फितलो कारबाही व्यवस्थाले यस्तो भएको हो’–इञ्जिनियर श्रेष्ठले भने–‘केही ठेकेदारमा प्रोफेस्नल इथिक्स नभईदिदा पनि समस्या भएको हो । संहिता पालना गर्नु झञ्झटिलो मानिदिने गरेका छन् ।’ उनका अनुसार संहिता पुर्णरुपमा पालना भएका घरमात्रै भुकम्पीय दृष्टिले सुरक्षित छ । आंशिकरुपमा पालना भएका घर पुर्णरुपमा जोखिम पनि होइन तर पुर्णरुपमा सुरक्षित पनि नहुने उनले प्रष्ट्याए । संहिताले घर बनाउदा ५ वटा मापदण्ड तोकेको छ । पाचै वटा मापदण्ड पुरा गरी बनेको घरले मात्रै पुर्णरुपमा संहिता पालना भएको मानिन्छ । भवन निर्माण संहिता लागु भइसकेपछि धरानमा करिब ५ हजार ८ सयको हाराहारीमा घर बनेका छन् । ती मध्ये आधाले मात्रै संहिता पुर्ण पालना गरेका छन् ।

संहितालाई पुर्णरुपमा पालना नगराउने हो भने भविष्यमा धरानले ठुलो क्षति व्यहोर्नुपर्ने खतरा छ । नेपालमा देखिएको ९२ वटा भुकम्पको ‘एक्टिभ फल्ट्स’ मध्ये एउटा धरानको जमिन मुनि छ । खानी तथा भुगर्भ विभागले ०५८ सालमा गरेको अध्ययन अनुसार धरान र आसपासको क्षेत्रमा ३ वटा चिरा छ । तीन मध्ये एउटा बढी नै सक्रिय(मेन फ्रन्टल थ्रस्ट) भएको त्यतिबेला भुगर्भविदले पत्ता लगाएको थियो । सबैभन्दा बढी सक्रिय फल्ट्स धरान १५ स्थित निराजन बस्तीको आसपास भएर बजार, छाताचोक हुदै पश्चिम सर्दुखोलातर्फ गएको देखिएको छ । ‘त्यही भएर भुगर्भविदहरुले निराजन वस्ती क्षेत्रमा मानव वस्ती नबसाल्नु भनेको थियो, तर सुकुम्बासी र कतिपयको निजी जग्गा पनि भएकोले त्यसो गर्न सम्भवै भएन’–इञ्जिनियर श्रेष्ठले भने ।
धरान नजिकै केन्द्रविन्दु भएर भुइचालो आउदा धरानका पुराना घर र संहिता पालना नभएका घरहरुले थेग्न सक्दैन । धरानको कुल घरमध्ये २० प्रतिशत घर ०४५ सालअघि बनेका छन् । ती घरहरु नै बढी भुकम्पीय दृष्टिले जोखिममा छ । धरानका कुल ३३ हजार घरमध्ये ०६४ साल पछि पुर्णरुपमा संहिता पालना गरी बनेका घर मात्रै पुर्णरुपमा सुरक्षित छन् । ०४५ सालअघि बनेका बजार क्षेत्रको २० प्रतिशत अर्थात करिब ५ हजार ८ सय घर बढी जोखिममा छन् । ‘ती घरहरुलाई भुकम्पीय सृदृढीकरण नीति ल्याएर सुधार नगर्ने हो भने खतरा छ । बर्षिकरुपमा २ सय घर मात्रै सुदृढिकरण गर्दा पनि २६ बर्ष लाग्छ’–इञ्जिनियर श्रेष्ठले भने–‘संहिता लागु हुनुअघि ०४५ देखि ०६४ बीचमा बनेका घरहरु पनि भुकम्पीय दृष्टिले पुर्णरुपमा सुरक्षित भने छैन ।’